„Forma” to pojęcie trudne i wieloznaczne. Potocznie oznacza budowę, kształt. Każde dzieło sztuki, a więc dzieło muzyczne także, ma określoną budowę — formę, dla której materiałem są dźwięki, a wymiarem — czas.Istnieje wiele definicji formy muzycznej. Dla naszych potrzeb przyjmujemy definicję J. M. Chomińskiego:Forma muzyczna jest wypadkową współdziałania elementów muzycznych, jako środek służący do realizacji pozamuzycznej treści dzieła, to twór realizowany za pomocą zasobu środków techniki kompozytorskiej, nieroze­rwalnie związany z danym środkiem wykonawczym i typową dla niego fakturą.  Do elementów muzycznych zaliczamy: melodykę, harmonikę, rytmikę, metrum, agogikę, dynamikę, kolorystykę i artykulację.

Treść pozamuzyczna utworu najwyraźniej przejawia się w muzyce wokal­nej, gdzie jej nośnikiem jest tekst słowny; inaczej przejawia się w utworach programowych, zaopatrzonych w tytuły lub komentarz słowny; w muzyce zaś instrumentalnej jest nią ogólny wyraz emocjonalny dzieła. Treść utworu determinują konkretne warunki społeczne, ekonomiczne, kulturowe, typowe dla danej epoki historycznej, a także osobowość twórcy. Środki techniki kompozytorskiej to czynności kompozytorskie prowa­dzące do powstawania dzieła; to elementy rzemiosła.Środki wykonawcze to inaczej obsada (wokalna lub instrumentalna, solowa, zespołowa) decydująca o realnym brzmieniu dzieła.

Faktura to sposób realizacji formy oparty na możliwościach technicznych tkwiących w poszczególnych rodzajach środków wykonawczych, a także sposób skoordynowania elementu melodycznego z harmonicznym .Przyjmuje się też, że formy muzyczne to pewne typowe schematy rozpoznawalne za pomocą czynności analitycznych. Jednak nie należy sztywno trzymać się schematów, lecz traktować je w sposób elastyczny. Trzeba bowiem pamiętać, że utwory muzyczne powstają w wyniku jed­norazowych aktów twórczych, co powoduje, że nawet ten sam schemat formalny (np. ABA) każdorazowo realizowany jest w odmienny sposób. W wielu dziełach krzyżują się rozmaite schematy formalne, nadto sche­maty te w poszczególnych etapach rozwoju muzyki ulegają ciągłym prze­obrażeniom. W historii muzyki można prześledzić rodzenie się form, ich rozwój i zamieranie.

Z pojęciem formy muzycznej wiąże się pojęcie gatunku, mające szersze znaczenie. Gatunek muzyczny oznacza klasę utworów muzycznych w zależności od przeznaczenia i charakteru dzieła (np. gatunki mu­zyki kościelnej, teatralnej, estradowej, tanecznej), od obsady (np. gatunki muzyki orkiestrowej, kameralnej, chóralnej, solowej), rodzaju tekstu (np. liryka wokalna, oratorium, dramat muzyczny), środków choreotechnicznych i teatralnych (np. balet, opera). Gatunki muzy­czne mogą się krzyżować. W ramach gatunków muzycznych spoty­kamy rozmaite formy, w zależności od epoki czy indywidualnego stylu kompozytora (np. symfonia jest formą cykliczną, najczęściej czteroczęściową, i należy do gatunku muzyki orkiestrowej). Prawie każda epoka miała gatunek dominujący; w renesansie był to np. motet, madrygał, w baroku — oratorium, kantata, w klasycyzmie — sonata.

Ze względu na szczególne znaczenie jednego elementu muzycznego:    formotwórcze znaczenie rytmu — w tańcach (np. walc, mazur, po­lonez),  specjalny rodzaj melodyki — w formach figuracyjnych (np. prelu­dium, etiuda).Ze względu na ogólny wyraz utworu Chomiński wyodrębnia lirykę in­strumentalną (np. nokturn, impromptu).Konkretny utwór może reprezentować różne typy formy jednocześnie, np. fuga może być formą wokalną lub instrumentalną, jest formą polifo­niczną, może być formą samodzielną (jednoustępową), a także wchodzić w skład formy cyklicznej (np. sonaty). Każde dzieło muzyczne cechuje określony porządek. Konkretnym prze­jawem i wykładnikiem stawania się formy muzycznej są elementy mu­zyczne jako regulatory materiału dźwiękowego zapewniające mu ład.

Środkami regulacji przebiegu czasowego są metrum i rytmika, z nimi łączy się agogika.Metrum        — wyznacza miary czasuRytmika       — ustala czasowy przebieg impulsów dźwiękowych,Ag₀gik_a    określa szybkość przebiegu impulsów dźwiękowychElementem regulującym odległości między dźwiękami jest diastematyka (diastema — odległość). W jej obręb wchodzi diastematyka horyzontalna (linearna), odnosząca się do następstw dźwiękowych — odpowiada jej melodyka, oraz diastematyka wertykalna — odpowiada jej harmonika. Elementem regulującym natężenie dźwięku jest dynamika, a jakości brzmieniowe utworu muzycznego określa kolorystyka zależna od środ­ków wykonawczych. Wiążąca się z kolorystyką artykulacja określa spo­sób wydobywania dźwięku.Elementy muzyczne współdziałają ze sobą, choć najczęściej jedne do­minują nad pozostałymi.

Termin ten rozumiany jest w muzyce dwojako:  jako sposób wykorzystania, operowania poszczególnymi rodzajami środków wykonawczych;   jako sposób skoordynowania elementu melodycznego z harmonicz­nym, czyli horyzontalnego z wertykalnym, Biorąc pod uwagę sposób wykorzystania środków wykonawczych, wyróż­nić można fakturę: wokalną, np. chóralną,   instrumentalną, np. fakturę fortepianową, skrzypcową, orkiestrową.Biorąc zaś pod uwagę jakość brzmienia środków wykonawczych, roz­różniamy fakturę:   homogeniczną — dającą jednorodne, niezróżnicowane brzmienia, jak np. zespół instrumentów smyczkowych, chór żeński, chór męski,    poligenlczną — o zróżnicowanym brzmieniu, np. orkiestra symfo­niczna (w skład której wchodzą trzy grupy instrumentów: smyczko­we, dęte i perkusyjne), chór mieszany,  topofoniczną — polegającą na przestrzennym oddziaływaniu zespołu wykonawczego, dzięki jego odpowiedniemu rozmieszczeniu, np. faktura wielochórowa renesansu, umieszczanie w operze dodatkowo zespołu instrumentalnego na scenie, za sceną lub na widowni (R. Wagner Tannhauser, Lohengrin, Tristan i Izolda; H. Berlioz Requiem).

Wyróżniamy też typy pośrednie tych faktur. Sposób operowania dyna­miką, artykulacją i kolorystyką wpływa na homogenizację faktury polige- nicznej i odwrotnie. Na przykład wydobywanie dźwięków arco i pizzicato poligenizuje homogeniczne brzmienie zespołu instrumentów smyczko­wych, powoduje rozwarstwienie brzmienia. Homogenizowanie poligenicz- nego brzmienia orkiestry można uzyskać np. przez zastosowanie stac­cata fagotów i instrumentów smyczkowych, zdwojeń w ramach określonej struktury harmonicznej, w związku z czym mogą się tworzyć brzmienia jednorodne w ramach zespołu orkiestrowego.Biorąc pod uwagę sposób skoordynowania elementu melodycznego z har­monicznym wyróżniamy następujące rodzaje faktur:  monofoniczną,   polifoniczną,homofoniczną,    typy pośrednie: homofonizującą i polifonizującą.