Już w obrębie tych najmniejszych cząstek formalnych obserwujemy dzia­łanie sił przeciwstawnych. Potęguje się ono jeszcze bardziej w roz­członkowaniu okresu na zdania wykazujące określone właściwości energetyczne będące skutkiem odpowiedniego kształtowania elementów muzycznych, zwłaszcza harmoniki. Poprzednik jest wyrazem gromadze­nia napięć (które kumulują się w różnych rodzajach kadencji), następnik ich rozwiązania (najczęściej kończy się na tonice). Możliwości rozmiesz­czenia napięć harmonicznych między poprzednikiem i następnikiem jest wiele, i zależą od rodzaju kończących je kadencji oraz wzajemnego stosunku tonalnego. Oto kilka możliwych przypadków:   P kończy się na dominancie, N na tonice,  oba zdania kończą się na tonice (o słabszym działaniu w P, silniej­szym w N),  P moduluje do tonacji dominanty lub tonacji paralelnej, N wraca do tonacji głównej i kończy się na jej tonice,P kończy się na dominancie lub tonice, N moduluje do tonacji domi­nanty i kończy się na tonice tej tonacji,różnie zakończony, N kończy się na dominancie z uwagi na dal­szy rozwój formy.

Niekiedy jednak proces napięcia i odprężenia realizowany jest już w po­przedniku, następnik przyjmuje wówczas charakter formuły zakończenio­wej. Bywa i tak, że proces gromadzenia napięć przesuwa się jeszcze dalej do następnika i wtedy musi być szybciej zniwelowany w jego zakończeniu (np. F. Chopin Polonez A-dur op. 40 nr 1, t. 1—8).Niezależnie od planu harmonicznego spotykamy różne rodzaje okresów muzycznych.Ze względu na charakter materiału motywicznego można wyróżnić: okres odpowiadający — N powtarza P: prawie dokładnie flednak _ze zmianą w zakończeniu z powodów harmonicznych), sekwencyjnie,  wariacyjnie,  okres uzupełniający — P i N są różne pod względem motywicznym,  okres okrężny — N wprowadza nowy materiał motywiczny, w za­kończeniu nawiązując do P. Ze względu na rozmiary można wyróżnić:   okres mały, zwykle składający się z 8 taktów,okres wielki, zwykle składający się z 16 taktów.Ze względu na proporcje rozmiarowe można wyróżnić:okres symetryczny, w którym oba zdania są równej długości, okres niesymetryczny (modyfikowany), w którym zachwiana jest sy­metria rozmiarów; P i N mają różną ilość taktów.

Do wydłużenia któregoś ze zdań służą następujące środki: efekt echa, wprowadzenie figuracji, włączenie dodatkowych motywów, powtarzanie motywów itp. Do skracania zdań przyczynia się zazębianie fraz czy elizja   usunięcie któregoś z motywów. Konkretny okres muzyczny może zatem reprezentować równocześnie kilka różnych rodzajów okresów.Konsekwentne, formotwórcze stosowanie budowy okresowej doprowadzi­ło do powstania specjalnych form, w których mamy do czynienia z sze­regowaniem struktur okresowych na zasadzie powtarzania (z mnrejszymi lub większymi zmianami) lub kontrastu. Formy okresowe mogą być jed­noczęściowe i wieloczęściowe. Te pierwsze, oparte na jednym okresie muzycznym, są raczej nielicznie reprezentowane w literaturze muzycznej. Jako przykład niech posłużą dwa preludia F. Chopina: A-dur i c-moll .