BUDOWA OKRESOWA
Już w obrębie tych najmniejszych cząstek formalnych obserwujemy działanie sił przeciwstawnych. Potęguje się ono jeszcze bardziej w rozczłonkowaniu okresu na zdania wykazujące określone właściwości energetyczne będące skutkiem odpowiedniego kształtowania elementów muzycznych, zwłaszcza harmoniki. Poprzednik jest wyrazem gromadzenia napięć (które kumulują się w różnych rodzajach kadencji), następnik ich rozwiązania (najczęściej kończy się na tonice). Możliwości rozmieszczenia napięć harmonicznych między poprzednikiem i następnikiem jest wiele, i zależą od rodzaju kończących je kadencji oraz wzajemnego stosunku tonalnego. Oto kilka możliwych przypadków: P kończy się na dominancie, N na tonice, oba zdania kończą się na tonice (o słabszym działaniu w P, silniejszym w N), P moduluje do tonacji dominanty lub tonacji paralelnej, N wraca do tonacji głównej i kończy się na jej tonice,P kończy się na dominancie lub tonice, N moduluje do tonacji dominanty i kończy się na tonice tej tonacji,różnie zakończony, N kończy się na dominancie z uwagi na dalszy rozwój formy.
NAPIĘCIE I ODPRĘŻENIE
Niekiedy jednak proces napięcia i odprężenia realizowany jest już w poprzedniku, następnik przyjmuje wówczas charakter formuły zakończeniowej. Bywa i tak, że proces gromadzenia napięć przesuwa się jeszcze dalej do następnika i wtedy musi być szybciej zniwelowany w jego zakończeniu (np. F. Chopin Polonez A-dur op. 40 nr 1, t. 1—8).Niezależnie od planu harmonicznego spotykamy różne rodzaje okresów muzycznych.Ze względu na charakter materiału motywicznego można wyróżnić: okres odpowiadający — N powtarza P: prawie dokładnie flednak ze zmianą w zakończeniu z powodów harmonicznych), sekwencyjnie, wariacyjnie, okres uzupełniający — P i N są różne pod względem motywicznym, okres okrężny — N wprowadza nowy materiał motywiczny, w zakończeniu nawiązując do P. Ze względu na rozmiary można wyróżnić: okres mały, zwykle składający się z 8 taktów,okres wielki, zwykle składający się z 16 taktów.Ze względu na proporcje rozmiarowe można wyróżnić:okres symetryczny, w którym oba zdania są równej długości, okres niesymetryczny (modyfikowany), w którym zachwiana jest symetria rozmiarów; P i N mają różną ilość taktów.
EFEKT ECHA
Do wydłużenia któregoś ze zdań służą następujące środki: efekt echa, wprowadzenie figuracji, włączenie dodatkowych motywów, powtarzanie motywów itp. Do skracania zdań przyczynia się zazębianie fraz czy elizja usunięcie któregoś z motywów. Konkretny okres muzyczny może zatem reprezentować równocześnie kilka różnych rodzajów okresów.Konsekwentne, formotwórcze stosowanie budowy okresowej doprowadziło do powstania specjalnych form, w których mamy do czynienia z szeregowaniem struktur okresowych na zasadzie powtarzania (z mnrejszymi lub większymi zmianami) lub kontrastu. Formy okresowe mogą być jednoczęściowe i wieloczęściowe. Te pierwsze, oparte na jednym okresie muzycznym, są raczej nielicznie reprezentowane w literaturze muzycznej. Jako przykład niech posłużą dwa preludia F. Chopina: A-dur i c-moll .