BUDOWA OKRSOWA
Budowa okresowa występuje najwyraźniej w utworach lub częściach utworu o melodyce kantylenowej, tam zaś, gdzie ma zastosowanie figuracja, jej oddziaływanie maleje lub wręcz zanika na rzecz ewolucyjnego kształtowania.W muzyce często dochodzi do krzyżowania nazw i przenikania różnych zasad formowania, stąd ścisłe uporządkowanie materiału nie zawsze jest możliwe; np. preludium genetycznie należy do form figuracyjnych, ale niektóre preludia musimy zaliczyć do liryki instrumentalnej (preludia F. Chopina, C. Debussy’ego, S. Rachmaninowa), podobnie etiudy (F. Chopina czy F. Liszta). W okresie romantyzmu bardzo popularne były: fantazja, ballada i rapsodia.
MINIATURA INSTRUMENTALANA W XX WIEK
Miniatura instrumentalna w XX w. oprócz utworów fortepianowych popularność zyskują także miniatury na zespoły kameralne i orkiestrę. Najistotniejsze zmiany dokonały się w koncepcji estetycznej. Punkt ciężkości przesunął się ze strony emocjonalnej na konstrukcyjną. Po 1950 r. następuje zmiana zasad organizacji materiału dźwiękowego (technika montażowa i elementy graficzne w notacji). W XX w. można wyróżnić 4 rodzaje miniatur instrumentalnych:Miniatura nawiązująca do tradycji romantyzmu przez: używanie tytułów sugerujących charakter utworu (np. B. Bartok — elegia, burleska), wykorzystanie budowy okresowej, stosowanie podobnej faktury, tzn. akompaniament do melodii ujęty może być w postaci pionów akordowych lub figuracji, z tą różnicą, że w XIX w. były to różne ujęcia harmoniki, teraz natomiast przeważa w akompaniamencie czynnik kolorystyczny i dynamiczny, podkreślany nieraz przez wykorzystanie różnych rejestrów instrumentu (np. II Elegia na fortepian B. Bartoka).
MINIATURA KONSTRUKTYWICZNA
Miniatura konstruktywistyczna, nastawiona głównie na zagadnienia konstrukcyjne. Zasób środków technicznych jest bardzo bogaty: od stosowania tradycyjnych współczynników formy, jak materiał tematyczny, przejawy ewolucjonizmu tematycznego i motywicznego, fragmenty budowy okresowej, układ repryzowy, środki polifoniczne, poprzez stosowanie permutacji, kumulacji różnych elementów okresu, ostinata, techniki wariacyjnej i zmian fakturalnych oraz przemiany harmoniki w środek kolorystyczny i dynamiczny, aż do przezwyciężenia myślenia tematycznego i posługiwanie się coraz krótszymi zwrotami melodyczno-rytmicznymi, a nawet pojedynczymi figurami rytmicznymi i melicznymi.
ZAPIS ELEMENTU GRAFICZNEGO
Utwory tego typu otrzymują nazwę w zależności od zasady formowania czy doboru środków wykonawczych, np. Drei Klavierstucke op. 11, Funf Orchesterstucke op. 16 A. Schonberga, Drei kleine Stucke op. 11 A. Weberna. Miniatura opierająca się na technice montażu; taka koncepcja utworu daje wykonawcy możliwość realizacji ostatecznego kształtu dzieła. Kompozytor przygotowuje elementy utworu, tzn. segmenty, grupy, a odtwórca montuje z nich dzieło (aleatoryzm, np. XI Klavierstuck K. Stock- hausena, A piacere K. Serockiego). Miniatura stosująca elementy zapisu graficznego; rysunek graficzny w odróżnieniu od ścisłej notacji muzycznej pozwala na nieograniczone możliwości formowania dzieła.
FORMY FIGURACYJNE
Na kształtowanie poszczególnych elementów muzycznych, zwłaszcza melodyki, rytmiki i agogiki, mają wpływ środki wykonawcze. W muzyce instrumentalnej szeroko stosowana i rozwijana jest figuracja. Łączy się ona z możliwościami technicznymi, jakie stwarzają poszczególne instrumenty. Nie znaczy to, ze>nie może występować w muzyce wokalnej (ale wówczas wymaga specjafnego przygotowania wykonawcy. W wielu utworach instrumentalnych figuracja zyskała znaczenie formotwórcze i zadecydowała o ich charakterze. Figuracja to specjalny typ melodyki, odznaczający się znaczną ruchliwością rytmiczną i agogiczną.